Αντιμετωπίζουμε την επαφή με μέδουσες με ψυχραιμία και προσοχή

Γράφει ο Κωνσταντίνος Γ, Κουτρολίκος Πλαστικός Χειρουργος , εξειδικευμένοςστην Αισθητική και Επανορθωτική Χειρουργική.

Οι μέδουσες είναι θαλάσσια ασπόνδυλα (κνιδόζωα) της τάξης σκυφόζωα. Πρόκειται για πλαγκτονικούς οργανισμούς, οι οποίοι απαντώνται σε όλες τις θάλασσες του κόσμου. Όπως όλοι οι οργανισμοί αυτού του είδους, δεν κολυμπούν αλλά μετακινούνται παρασυρόμενες από τα θαλάσσια ρεύματα. Αποτελούν βασικό κρίκο στην διατροφική αλυσίδα των θαλάσσιων ειδών αφού καταναλώνουν πλαγκτόν και μετα καταναλώνονται από ψάρια. Ένα δελφίνι ή μία χελώνα, μπορεί να καταναλώσει καθημερινά πάνω από 120 κιλά μεδουσών.

Η πιο κοινή μέδουσα στις ελληνικές θάλασσες είναι η Pelagia noctiluca . Είναι ένας βιοφωταυγής οργανισμός που την νύχτα φωσφορίζει, προσφέροντας ένα αρκετά φαντασμαγορικό θέαμα. Ο Ελληνικός λαός την ονομάζει τσούχτρα, επειδή μόλις ακουμπήσει το ανθρώπινο σώμα, εκκρίνει ένα υγρό το οποίο προκαλεί τσούξιμο και κνησμό. 

Το σώμα της μέδουσας έχει σχήμα καμπάνας (ημισφαιρικό κώδωνα ) του οποίου η διάμετρος συνήθως κυμαίνεται περί τα 6 εκατοστά. Το χρώμα της μπορεί να είναι διαφανές, μωβ, πορφυρό ή κοκκινωπό. Η επιφάνεια της ¨καμπάνας” είναι ζελατινώδης για να μπορεί να γλιστρά μέσα στο νερό. Έχουν πολλά μικρά μάτια στο κωδωνοειδές σώμα τους, που τις επιτρέπει να έχουν όραση 360 μοιρών. 

Οι μέδουσες αν και στερούνται βασικών αισθητηρίων οργάνων και δεν έχουν εγκέφαλο, το νευρικό τους σύστημα τους επιτρέπει να αντιλαμβάνονται ερεθίσματα, όπως το φως και η οσμή, και να αντιδρούν γρήγορα σε αυτά. Κολυμπούν πολύ αργά, καθώς δεν έχουν υδροδυναμικό σώμα. Αντ’ αυτού, κινούνται με τέτοιο τρόπο ώστε να δημιουργούν ρεύματα, αναγκάζοντας τη λεία τους να φτάσει στα πλοκάμια τους. Η κίνηση αυτή γίνεται ρυθμικά με άνοιγμα και κλείσιμο του σώματός τους που μοιάζει με καμπάνα. Η πυκνότητά τους είναι σχεδόν ίση με την πυκνότητα του νερού.

Στην περιφέρεια οι μέδουσες έχουν πλοκάμια και αισθητήρια όργανα. Τα πλοκάμια αυτά, στην άκρη τους έχουν μικρές βεντούζες στη επιφάνεια των οποίων υπάρχουν ειδικά κύτταρα, τα κνιδοκύτταρα ή κνιδοκύστεις. Τα κνιδοκύτταρα περιέχουν ένα πολύπλοκο μίγμα πολύ δραστικών και δομικά διαφορετικών τοξινών, αποθηκευμένων σε κύστες. Το δηλητήριο αυτό είναι αντιγονικό και έχει δερμονεκρωτικές και αιμολυτικές ιδιότητες. Επαφή με τα πλοκάμια προκαλεί μηχανικό ερεθισμό στα κνιδοκύτταρα με αποτέλεσμα την εκκένωση των τοξινών από τις κύστες. Ο μηχανισμός ελέγχου του νύγματος είναι αξιοθαύμαστος. Χρειάζεται λιγότερο από ένα εκατομμυριοστό του δευτερολέπτου για την έκκριση της τοξίνης και η δύναμη που εξασκείται από τα ινίδια στο δέρμα στο σημείο του νυγμού είναι της τάξης των 70 τόνων ανά τετραγωνικό εκατοστό (Το δάγκωμα του ανθρώπου εξασκεί δύναμη 0,01406 τόνους ανά τετραγωνικό εκατοστό).

Οι πιο πολλές μέδουσες χρησιμοποιούν τα κύτταρα αυτά και τον μηχανισμό του τσιμπήματος για την εξασφάλιση της τροφής και για άμυνα.

Προβλήματα στον άνθρωπο μετά από επαφή με μέδουσα

Ο βαθμός τοξικότητας της νευροτοξίνης που εκκρίνουν οι μέδουσες  ποικίλλει μεταξύ διαφορετικών ειδών. Οι περισσότερες τυχαίες ανθρώπινες επαφές με μέδουσες συμβαίνουν κατά τη διάρκεια της κολύμβησης ή κατά την επαφή με αποσπασμένα πλοκάμια που μπορεί να βρίσκονται στην αμμουδιά. Μόλις η μέδουσα ακουμπήσει τυχαία ή σκόπιμα το δέρμα του ανθρώπου, στρέφει αμέσως τα πλοκάμια της, τα οποία κολλούν σαν βεντούζες και τα κύτταρα τα οποία αναφέραμε παραπάνω, εκκρίνουν την τοξική ουσία, που είναι υπεύθυνη για όλα τα συμπτώματα.

Τα τσιμπήματα της Pelagia noctiluca παρόλο που είναι πολύ οδυνηρά, δεν θεωρούνται απειλητικά για τη ζωή, καθώς τα συστηματικά συμπτώματα είναι σχετικά ασυνήθιστα. Συνήθως προκαλούν τοπικά συμπτώματα, όπως έντονη αίσθηση καψίματος, πόνο, ερύθημα, και οίδημα. Η κνίδωση, το οίδημα και η ερυθρότητα στην πάσχουσα περιοχή μπορεί να επιμένει για μέρες. Δεν είναι ασυνήθιστο να εμφανιστούν και υπερμελαχρώσεις στα σημεία επαφής των πλοκαμιών με το δέρμα. Σε αλλεργικά άτομα, η επαφή με την συγκεκριμένη νευροτοξίνη μπορεί να καταστεί πολύ επικίνδυνη. Σπάνια συμπτώματα περιλαμβάνουν ναυτία, έμετο, μυϊκές κράμπες και διαταραχές της αναπνοής.

Η μέδουσα είναι σε θέση να αποκαταστήσει την ικανότητά της να τσιμπά μετά από λίγες μόνο ημέρες μετά την προηγηθείσα απελευθέρωση των νηματοκυττάρων. 

Αντιμετώπιση των συμπτωμάτων – Πρωτόκολλο θεραπείας
 

1.Οπωσδήποτε, έξοδος από το νερό, χωρίς πανικό και με ηρεμία. Ιδιαίτερα να μην μεταφέρουμε πανικό σε μικρό παιδί.

2.Ξεπλύνετε προσεκτικά με θαλασσινό νερό, χωρίς να τρίψετε το δέρμα. Μην ξεπλένετε την περιοχή της επαφής με την μέδουσα, με γλυκό νερό. Με τον τρόπο αυτό οδηγείτε σε έξοδο μεγαλύτερης ποσότητας τοξικής ουσίας, από τα υπεύθυνα κύτταρα.

3.Όταν είναι διαθέσιμο, εφαρμόστε ένα μείγμα θαλασσινού νερού και μαγειρικής σόδας (σε αναλογία 1:1) για 2 λεπτά, για να σταματήσετε οποιαδήποτε περαιτέρω απελευθέρωση τοξίνης από τυχόν εναπομείναντα κνιδοκύτταρα στο δέρμα. Εναλλακτικά, εάν δεν έχετε σόδα χρησιμοποιήστε διάλυμα με  ανθρακούχο αναψυκτικό τύπου COCA-COLA.

4.Αφαιρέστε τυχόν υπολείμματα από τα πλοκάμια ή τις «βεντούζες», εφαρμόζοντας μαγειρική σόδα και σαν εργαλείο αφαίρεσης ένα πλαστικό γάντι, ένα τσιμπιδάκι φρυδιών ή μια πλαστική κάρτα (π.χ. άδεια οδήγησης, πιστωτική κάρτα). Μην βγάζετε ή μην τρίβετε τα πλοκάμια με γυμνά χέρια.

5.Εφαρμόστε κρύα επιθέματα (πλαστική σακούλα πάγου ή ακόμα και ένα κρύο κουτάκι αναψυκτικού ροφήματος τυλιγμένο σε μία πετσέτα ή μπλουζάκι)για 5-15 λεπτά. Προσοχή στην πετσέτα ή στο μπλουζάκι μπορεί μετά την επαφή με το δέρμα να φέρει υπολείμματα τοξίνης.

6.Εκτιμήστε το βαθμό του πόνου και εφαρμόστε ξανά το κρύο επίθεμα εάν απαιτείται για άλλα 5 έως 10 λεπτά. 

7.Αν ο πόνος επιμένει, συμβουλευτείτε έναν γιατρό για να σας συνταγογραφήσει τοπικά παυσίπονα και αντιφλεγμονώδεις κρέμες ή gel (π.χ. 3-4% λιδοκαΐνη και υδροκορτιζόνη).

8.Σε περίπτωση αναπνευστικών / κυκλοφορικών διαταραχών, υποθερμίας, κρουσμάτων ή συμπτωμάτων που σχετίζονται με αναφυλακτική αντίδραση, χρησιμοποιήσετε αδρεναλίνη (αν υπάρχει) υποδορίως ή αν έχετε έτοιμη συσκευασία (epipen ή anapen, των 150 mg, για παιδιά και των 300 mg, για ενηλίκους). Η ένεση κορτιζόνης, δεν είναι το ίδιο αποτελεσματική και εκτός τούτου αργεί να δώσει αποτελέσματα. Η κορτιζόνη είναι χρήσιμη για κνίδωση, που σημαίνει μεγάλες, προέχουσες εξανθηματικές πλάκες στο δέρμα, χωρίς συμμετοχή της γλώσσας ή ακόμη περισσότερο του λάρυγγα. Όταν προσβληθεί το αναπνευστικό (γλώσσα-λάρυγγας), τότε προτιμάται και πάλι η αδρεναλίνη. Σε κάθε περίπτωση ΑΝΑΖΗΤΗΣΤΕ ΑΜΕΣΗ ΙΑΤΡΙΚΗ ΦΡΟΝΤΙΔΑ

9.Πάντως, ο καλύτερος τρόπος αντιμετώπισης της μέδουσας, είναι να αποφύγετε να μπαίνετε στη θάλασσα, όταν έχετε πληροφορίες ότι εμφανίστηκαν μέδουσες. Η παρουσία τους δεν διαρκεί πολύ. Περίπου 2-3 ώρες.

Ευχαριστούμε τον κ. Κωνσταντίνο Γ. Κουτρολίκο, MD, Αισθητικό και Επανορθωτικό Πλαστικό Χειρουργό, για τις χρήσιμες συμβουλες.

orafok.gr